Ελιές και ελαιόλαδο Καλαμάτας ΠΟΠ

Στη Μεσσηνία -όπως και σε όλη την Πελοπόννησο ή την υπόλοιπη Ελλάδα-, θα απολαύσετε τη φημισμένη βρώσιμη «ελιά Καλαμάτας ΠΟΠ» (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) ως μεζέ, ή συστατικό φαγητών. Το ελαιόλαδο ΠΟΠ «Καλαμάτα» είναι εξίσου φημισμένο.

Φωτογραφίες

+ 5

Από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια η Μεσσηνία ήταν ευνοημένη και εύφορη περιοχή, με μεγάλη ποικιλία αγροτικών προϊόντων. Οι ελιές και το ελαιόλαδο ήταν και παραμένουν «πρωταγωνιστές» της συνολικής παραγωγής. Οι ελαιώνες με τις υπεραιωνόβιες ελιές -αληθινά γλυπτά της φύσης- είναι πανταχού παρόντες και τα παλιά ελαιοτριβεία αποτελούν αξιοθέατα.

Ιδεογράμματα του ελαιολάδου και της ελιάς σε γραμμική Β’ γραφή ανακαλύφθηκαν μάλιστα στο Ανάκτορο του Νέστορα στην Χώρα Τριφυλλίας. Είναι μια από τις αρχαιότερες μαρτυρίες για την παρουσία της ελιάς.

Στη Μεσσηνία -όπως και σε όλη την Πελοπόννησο ή την υπόλοιπη Ελλάδα-, θα απολαύσετε τη φημισμένη βρώσιμη «ελιά Καλαμάτας ΠΟΠ» (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) ως μεζέ, ή συστατικό φαγητών. Έχει χαρακτηριστικό καστανόμαυρο χρώμα και ελαφριά φρουτώδη γεύση. Οι ελιές μπαίνουν στη σαλάτα και σε σάλτσες και συνοδεύουν τα όσπρια ή τα λαδερά φαγητά. Δημοφιλή είναι τα αρτοσκευάσματα με ελιές όπως ελιόψωμο, ελιόπιτες κ.ά.

Το ελαιόλαδο ΠΟΠ «Καλαμάτα» είναι εξίσου φημισμένο. Οι κύριες ποικιλίες στην περιοχή είναι η κορωνέικη, η ματσολιά και λιγότερο η μαυρολιά. Διακρίνονται για την αγνότητα και τη μεγάλη διατροφική τους αξία. Ήδη από το 1990 αναπτύχθηκαν μέθοδοι βιολογικής καλλιέργειας στη Μεσσηνία και επεκτάθηκαν σημαντικά. 

Το μάζεμα της ελιάς. Ξεκινάει το Νοέμβριο, ή τον Δεκέμβριο Γίνεται με το χέρι, με ράβδισμα, ή με συλλογή των καρπών από το έδαφος. Αυτή είναι η πιο φυσική μέθοδος ώστε να εξασφαλίζονται οι λιγότεροι δυνατοί τραυματισμοί των καρπών. 
Στη συνέχεια χαράσσονται και «ξεπικρίζονται» οι καρποί, τοποθετούνται σε ξίδι και αποθηκεύονται σε δοχεία με ελαιόλαδο, ή ξίδι (προαιρετικά και άρμη). Διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Γευσιγνωσία ελιάς και ελαιόλαδου. Γίνεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ελαιόλαδου και Ελιάς του Αγροτικού Συνεταιρισμού Καλαμάτας τον Απρίλιο, των Ημερών Τοπικής Γαστρονομίας στην κεντρική αγορά της Καλαμάτας, των εκδηλώσεων γευσιγνωσίας στα ελαιοτριβεία Αγροτικών Συνεταιρισμών κ.α. Διοργανώνονται πολλά σεμινάρια γευσιγνωσίας ελαιόλαδου και Μεσσηνιακής γαστρονομίας σε όλη την περιοχή. 
Συμμετέχοντας σε οργανωμένες εκδρομές με θέμα το ελαιόλαδο και το food pairing, θα επισκεφθείτε παλιά ελαιοτριβεία και ελαιώνες όπου θα δείτε και τη διαδικασία της συλλογής των καρπών -εφόσον έρθετε την κατάλληλη εποχή.  
Δείτε πληροφορίες για το Μουσείο Ελιάς στην Σπάρτη. 

Διαβάστε αναλυτικά για τα τοπικά προϊόντα, τις παραδοσιακές συνταγές και τον μεσσηνιακό αμπελώνα. Επίσης, για τους Δρόμους της Ελιάς και τις προτεινόμενες διαδρομές του πολιτισμού της ελιάς στη Μεσσηνία.  

H χρήση της ελιάς στην αρχαιότητα και ο κότινος των Ολυμπιακών Αγώνων
Για τη χρήση της ελιάς στα Μυκηναϊκά Κέντρα του πελοποννησιακού χώρου σημαντικές είναι οι μαρτυρίες των πινακίδων της Γραμμικής Β΄ γραφής από την Πύλο και τις Μυκήνες. Οι γραφείς των πινακίδων, μάλιστα, χρησιμοποίησαν τρία διαφορετικά ιδεογράμματα για να απεικονίσουν την ελιά και το ελαιόλαδο. Από αυτές τις πινακίδες έχουμε πληροφορίες για τη χρήση του λαδιού στην καθημερινή ζωή, στις θρησκευτικές τελετές, στις εμπορικές δραστηριότητες και στις βιοτεχνικές ασχολίες (αρωματοποιία, υφαντική κ.α.) της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.

Τα στάδια της ελαιοπαραγωγής στην αρχαιότητα είναι τα εξής: α) Καλλιέργεια της ελιάς και συγκομιδή του ελαιοκάρπου. β) Σύνθλιψη του ελαιοκάρπου ώστε να παραχθεί πολτός. γ) Συμπίεση του πολτού για την παραγωγή του υγρού, το οποίο συλλέγεται, ενώ ο πυρήνας απορρίπτεται, και δ) Διαχωρισμός του υγρού σε καθαρό ελαιόλαδο, που αποθηκεύεται σε δοχεία ή δεξαμενές, και σε φυτικά υγρά που είναι ακατάλληλα για βρώση.

Στον τομέα της σύνθλιψης του ελαιοκάρπου εφαρμόζονταν σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, για αιώνες, δύο τεχνικές (σημ. 3): α) Το τροπήιον (λατ. trapetum) και β) Ο ελαιόμυλος (λατ. Mola olearia).

Στους ολυμπιακούς αγώνες ο κότινος, το στεφάνι από ελιά δηλαδή, ήταν έπαθλο για τους ολυμπιονίκες.  Τα κλαδιά από την ελιά, που βρισκόταν κοντά στο ναό του Δία, τα έκοβε ένας «παις αμφιθαλής» δηλαδή ένα αγόρι του οποίου και οι δύο γονείς βρίσκονταν εν ζωή με χρυσό ψαλίδι. Στη συνέχεια τα πήγαινε στο ναό της Ήρας και τα τοποθετούσε πάνω σε μια χρυσελεφάντινη τράπεζα. Από εκεί τα έπαιρναν οι Ελλανοδίκες, οι κριτές των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων, έφτιαχναν στεφάνια και τα πρόσφεραν στους νικητές ως βραβείο.

Τέλος η ελιά κατά την αρχαιότητα εμφανίζεται και σαν διακοσμητικό στοιχείο πάνω σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης με μοτίβα από κλαδιά και καρπούς.

Τοποθεσία

Βρείτε τον προορισμό στον παρακάτω διαδραστικό χάρτη.