Η πόλη της Σπάρτης

Μια φιλόξενη πόλη φτιαγμένη με βάση το Ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα, με μεγάλους δενδροφυτεμένους δρόμους και πλατείες, την αρχαία ακρόπολη και το θέατρο, το «κενοτάφιο του Λεωνίδα», νεοκλασικά κτίρια, σημαντικά μουσεία και άλλα αξιοθέατα. Μια πόλη στο επίκεντρο της Λακωνίας, με πολλές επιλογές φαγητού, διασκέδασης και αγορών. Αυτή είναι με λίγα λόγια η σημερινή Σπάρτη. Για να αφηγηθεί κανείς τη σπουδαία ιστορία της, που την έχει κάνει διάσημη στα πέρατα του κόσμου, θα χρειαζόταν πάντως πολλές χιλιάδες λέξεις.

Φωτογραφίες

+ 8

Μια φιλόξενη πόλη φτιαγμένη με βάση το Ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα, με μεγάλους δενδροφυτεμένους δρόμους και πλατείες, την αρχαία ακρόπολη και το θέατρο, το «κενοτάφιο του Λεωνίδα», νεοκλασικά κτίρια, σημαντικά μουσεία και άλλα αξιοθέατα. Μια πόλη στο επίκεντρο της Λακωνίας, με πολλές επιλογές φαγητού, διασκέδασης και αγορών. Ταυτόχρονα αποτελεί διοικητικό, επιχειρηματικό και πολιτιστικό κέντρο της περιφερειακής ενότητας Λακωνίας. Αυτή είναι με λίγα λόγια η σημερινή Σπάρτη. Για να αφηγηθεί κανείς τη  σπουδαία ιστορία της, που την έχει κάνει διάσημη στα πέρατα του κόσμου, θα χρειαζόταν, πάντως, πολλές χιλιάδες λέξεις.

Η σύγχρονη Σπάρτη είναι κτισμένη πάνω και γύρω από τα λιγοστά ερείπια της αρχαίας πόλης, στη  μέση της πεδιάδας που σχηματίζει ο ποταμός Ευρώτας ανάμεσα στις οροσειρές του Ταϋγέτου και του Πάρνωνα. Ολόγυρά της η περιοχή είναι κατάφυτη από ελαιώνες, πορτοκαλεώνες και αμπελώνες. Το λαμπρό ιστορικό παρελθόν, η ζωντάνια και οι υποδομές της πόλης, η γειτνίασή της με τον Μυστρά και άλλα σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής, προσελκύουν πλήθος επισκεπτών.

Η αρχαία Σπάρτη είναι μια πόλη-θρύλος και το όνομά της ήταν ξακουστό σε όλο τον κόσμο. Άφησε το αποτύπωμά της στην Ελληνική και την παγκόσμια ιστορία και η κοινωνία της δεν έμοιαζε  με καμία άλλη στον αρχαίο κόσμο. Στον αντίποδα της Αθήνας και άλλων σ πόλεων, η σπαρτιάτικη κοινωνία ξεχώριζε για την πειθαρχία, την υπακοή στους νόμους, την αρετή, την ανδρεία, τον λιτό και έντιμο τρόπο ζωής των πολιτών της. Όλη η ζωή των Σπαρτιατών ήταν μια διαρκής προετοιμασία για πόλεμο και ο ρόλος της Σπαρτιάτισσας μάνας ήταν σημαντικός. Ήταν εκείνη που έδινε την ασπίδα στον γιό της πριν φύγει για τη μάχη του έλεγε «ή ταν, ή επί τας» (ή με αυτήν θα γυρίσεις νικητής, ή επάνω σ’ αυτήν νεκρός). 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η Σπάρτη υπήρξε μια από τις πιο ισχυρές πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας, με εντυπωσιακά πολεμικά επιτεύγματα που δημιούργησαν τον θρύλο της ανίκητης στρατιωτικής δύναμης. Η ακμή της ξεκίνησε με την κατάκτηση της Μεσσηνίας (8ος -7ος αι. π.Χ.) μετά από μακροχρόνιους πολέμους. Τον 6ο και 5ο αι. π.Χ. οι Σπαρτιάτες κατέκτησαν περιοχές της νότιας Αρκαδίας και επέκτειναν την κυριαρχία τους στην υπόλοιπη Λακωνία, κατορθώνοντας να περιορίσουν τη δύναμη του Άργους. Από τον ύστερο 7ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. π.Χ. η δωρική Σπάρτη κυριάρχησε στην πολεμική σκηνή της Ελλάδας. 
Η ανάδειξή της ως πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης ήταν αποτέλεσμα θεσμικών μεταρρυθμίσεων που αποδίδονται στον θρυλικό νομοθέτη Λυκούργο. 

Με χρυσά γράμματα έχει χαραχθεί στην ελληνική και την παγκόσμια ιστορία η Μάχη των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. μεταξύ Ελλήνων και Περσών, όπου οι 300 του Λεωνίδα έπεσαν ηρωικά υπέρ βωμών και εστιών. Η φράση «μολών λαβέ» που δόθηκε ως απάντηση από τον Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα στους κήρυκες του βασιλιά των Περσών Ξέρξη όταν απαίτησε την παράδοση των όπλων των αμυνομένων Ελλήνων, έμεινε αθάνατη στην παγκόσμια ιστορία. 

(Διαβάστε αναλυτικά την ιστορία της πόλης στο website του Δήμου Σπάρτης).

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΗ
Η σύγχρονη Σπάρτη άρχισε να κτίστηκε με βασιλικό Διάταγμα του Όθωνα, το 1834. Ο σχεδιασμός της έγινε από τον Βαυαρό  πολεοδόμο F. Stauffert με βάση τις πολεοδομικές αρχές του Ιπποδάμειου συστήματος, ακολουθώντας παράλληλα τις κυρίαρχες τάσεις του νεοκλασικισμού. Τα οικοδομικά της τετράγωνα είναι συμμετρικά, συγκλίνοντας προς την αρχαία ακρόπολη την οποία περιβάλλουν εν μέρει. Σεισμοί κατά την ύστερη αρχαιότητα και επιδρομές Γότθων τον 3ο και τον 4ο αι. μ.Χ. είχαν καταστρέψει το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας πόλης. Τα σημαντικότερα δημόσια κτίριά της εντοπίστηκαν στον λόφο της ακρόπολης -όπου ξεχωριστή θέση κατέχει το ρωμαϊκό θέατρο που θεωρείται υπήρξε από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας- και στο πλάτωμα του Παλαιόκαστρου. Εκεί κοντά ήταν και η αγορά της αρχαίας Σπάρτης. 

Στο κέντρο της πόλης βρίσκεται η μεγάλη πλατεία με το Δημαρχείο, ένα δημοφιλές σημείο συνάντησης, όπου υπάρχουν εστιατόρια και καφέ. Τα μικρά παιδιά παίζουν και κάνουν ποδήλατο εκεί όλη την ημέρα. Το επιβλητικό νεοκλασικό του δημαρχείου κτίστηκε το 1909, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Κατσαρού.

Χαρακτηριστική είναι και η λεωφόρος Κ. Παλαιολόγου με τους ψηλούς φοίνικες και τα μεγάλα πεζοδρόμια: Είναι ένα ακόμη κεντρικό σημείο της Σπάρτης και κατά μήκος της υπάρχουν ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια και καταστήματα. Κάθετος είναι ο πεζόδρομος της Κλεμβρότου, με αντίστοιχες υποδομές και τον κινηματογράφο της πόλης. 

Στην άκρη του πεζόδρομου αυτού υψώνεται ο ναός του Αγίου Νίκωνος, πολιούχου της πόλης, μέσα το ομώνυμο πάρκο. Άλλη μια όαση πράσινου βρίσκεται στο πάρκο με την εκκλησία της Ευαγγελίστριας (1893), όπου υπάρχει και άγαλμα του νομοθέτη Λυκούργου. Δίπλα του βρίσκεται το Παλαιό Πρωτοδικείο, το πρώτο δημόσιο κτίριο που κατασκευάστηκε το 1837, και είναι κλασικό δείγμα αρχιτεκτονικής της οθωνικής περιόδου. 
Στο τέρμα της Παλαιολόγου όλοι υψώνουν τα κινητά τους για να φωτογραφίσουν το άγαλμα του Λεωνίδα που στέκεται εκεί υπενθυμίζοντας την λαμπρή ιστορία της Σπάρτης. Πολύ κοντά στην αρχαία ακρόπολη βρίσκεται το «κενοτάφιο του Λεωνίδα», ένα εμβληματικό μνημείο της πόλης. Είναι γνωστό και ως «Λεωνιδαίον», ανεσκάφη το 1892, έχει μορφή ναού και χρονολογείται, πιθανότατα, τον 5ο αι. π.Χ. -ή αργότερα. 

Το νεοκλασικιστικό ύφος κυριαρχεί στα περισσότερα από τα οικοδομήματα της Σπάρτης που χρονολογούνται πριν από το 1930. Αντιπροσωπευτικό δείγμα είναι το κτίριο που φιλοξενεί την Κουμαντάρειο Βιβλιοθήκη, όπου εκτίθενται έργα Ευρωπαίων ζωγράφων από τον 16ο ως τον 19ο αιώνα (Κ. Παλαιολόγου123). Επίσης, το κτίριο της Αγροτικής Τράπεζας, οι οικίες Φυκιώρη και Λιναρδάκη επί της Κ. Παλαιολόγου, η οικία Λιούνη επί της οδού Ευαγγελιστρίας κ.α.

Στο δρόμο προς τον Μυστρά θα βρείτε ένα ακόμη άλσος, του Γουδέ, που είναι ιδανικό για άθληση και αναψυχή. Έχει ποδηλατόδρομους, παιδικές χαρές, πίστες skateboard, αμφιθέατρο, υπαίθριο γυμναστήριο κ.α. 

ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ 
Το Αρχαιολογικό Μουσείο. Στεγάζεται σε κτίριο του 1874 και ήταν το πρώτο επαρχιακό μουσείο της Ελλάδας που σχεδιάστηκε ειδικά για τη συγκεκριμένη χρήση. Φιλοξενεί ευρήματα από διάφορες περιοχές του νομού Λακωνίας χρονολογημένα από τη νεολιθική μέχρι την ύστερη ρωμαϊκή εποχή. Τη σπουδαιότερη θέση κατέχουν εκθέματα από τα μεγάλα ιερά της Σπάρτης. Παρουσιάζονται επίσης έργα γλυπτικής από τα αρχαϊκά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. (Λυκούργου και Αγίου Νίκωνος).

Το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Ελαιόλαδου, υποδειγματικά οργανωμένο και διαδραστικό, στεγάζεται στο ανακαινισμένο κτίριο της Ηλεκτρικής Εταιρείας. Παρουσιάζει  την ιστορία της ελιάς και της παραγωγής ελαιόλαδου στον ελλαδικό χώρο και αναλύει τη σημασία του ελαιόλαδου στη διατροφή, την τέχνη και τη θρησκεία.

Στο Μουσείο Νεότερης Σπάρτης, που στεγάζεται σε διώροφο νεοκλασικό, θα μάθετε πολλά για το πρόσφατο παρελθόν της πόλης. Η έκθεση περιλαμβάνει αναφορές στη Φιλική Εταιρεία, στην Επανάσταση του ’21, στις οικογένειες του Μυστρά και παρουσιάζει επιλεκτικά τους σπουδαιότερους σταθμούς στην πολεοδομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της Σπάρτης. (Λεωφόρος Λυκούργου 82).

Μανουσάκειο μουσείο αστικού και λαϊκού βίου. Ένα μουσείο με σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση, που προσκαλεί σε ένα νοερό ταξίδι στη Σπάρτη των αρχών του 20ου αι. μέσα από οικοσκευές, ενδυμασίες και φωτογραφικό υλικό της εποχής. Υπάρχουν αναπαραστάσεις εσωτερικών χώρων και οργανώνονται εκθέσεις και προβολές πολυμέσων. Στεγάζεται σε διώροφο οίκημα-δωρεά του Λεωνίδα Μανουσάκη. (Ανανίου 13). 
Δείτε πληροφορίες για τα αρχαία μνημεία της Σπάρτης, όπως το περίφημο Μενελάιον. 

Η Οικία των Ψηφιδωτών
Αποτελεί έναν ξεχωριστό αρχιτεκτονικό χώρο, η ιστορία του οποίου αρχίζει στους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Τα δύο ψηφοθετήματα, με παράσταση της αρπαγής της Ευρώπης και του Ορφέα που παίζει λύρα, είναι περίτεχνα δάπεδα πολυτελών ρωμαϊκών επαύλεων, φιλοτεχνημένα στο β ́ μισό του 3ου και στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ., αντίστοιχα. Ανακαλύφθηκαν τυχαία το 1872 και το 1890.

Το ψηφιδωτό της Ευρώπης μπορεί να συσχετιστεί με τα ψηφιδωτά δάπεδα δύο χώρων μιας οικίας που εκτείνεται στα ανατολικά, ενώ το ψηφιδωτό του Ορφέα πιθανότατα αποτελούσε χώρο λουτρού (βαλανείου) μιας άλλης έπαυλης.

Η κατασκευή των δύο στεγάστρων που αποτελούν τη νεότερη «Οικία» των αρχαίων ψηφοθετημάτων έγινε στα τέλη του 19ου αι. και ήταν καταλυτική για την προστασία τους. Στο πλαίσιο δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, το 2020, ο χώρος επαναδιαμορφώθηκε.  
Συνολικά έχουν ανασκαφεί 170 ψηφιδωτά δάπεδα σε 128 θέσεις στην πόλη της Σπάρτης που χρονολογούνται από τους ελληνιστικούς χρόνους (3ος, 2ος αι. π.Χ.) έως τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους.
Διόσκουρων και Παλαιολόγου. Τηλ. 27310 25363, www.houseofmosaics.gr.
Ώρες επισκέψεων: Τετάρτη-Δευτέρα 9:00-14:00, Τρίτη κλειστά.

H αρχαία ακρόπολη της Σπάρτης και τα μνημεία της 

Ο αρχαιολογικός χώρος της ακρόπολης της Σπάρτης βρίσκεται πίσω από το Δημοτικό Στάδιο και περιλαμβάνει αξιόλογα μνημεία. 

ΡΩΜΑΪΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

Κατασκευασμένο από λευκό τοπικό μάρμαρο, είναι το πιο εντυπωσιακό μνημείο της αρχαίας ακρόπολης κι ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα της αρχαιότητας. Καταλαμβάνει έκταση 14 στρεμμάτων με συνολικό πλάτος 114 μ. και διέθετε διαζώματα και κερκίδες ικανά για να χωρέσουν 16.000 θεατές. Κατασκευάστηκε στα ύστερα ελληνιστικά χρόνια και επιστύλιο που βρέθηκε κοντά στη σκηνή αναφέρει ως δωρητή τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Βεσπασιανό. Μετά τις βαρβαρικές επιδρομές του 4ου αι. μ.Χ. έπαψε να υφίσταται ως θεατρικός χώρος και το μεγαλύτερο τμήμα από το κοίλον σταδιακά καταλήφθηκε από σπίτια. Διασώζεται η ορχήστρα και αναλήμματα με επιγραφές των αρχόντων της πόλης στους ρωμαϊκούς χρόνους. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του θεάτρου ήταν η ξύλινη κινητή σκηνή που συρόταν πάνω σε τροχούς. 

ΙΕΡΟ ΑΘΗΝΑΣ ΧΑΛΚΙΟΙΚΟΥ

Σύμφωνα με τον Παυσανία, η οικοδόμησή του άρχισε από τον βασιλιά της Σπάρτης και κηδεμόνα της Ωραίας Ελένης, Τυνδάρεω -πληροφορία ενδεικτική της παλαιότητάς του.
Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου της ακρόπολης και οι ανασκαφές αποκάλυψαν μόνο το νότιο τμήμα του περιβόλου του, πάνω από το κοίλο του μεταγενέστερου θεάτρου. Η ονομασία οφειλόταν στην εσωτερική του διακόσμηση με χάλκινα ανάγλυφα ελάσματα.

ΤΟ ΚΥΚΛΟΤΕΡΕΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ

Βρίσκεται στο ΝΑ και χαμηλότερο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου της ακρόπολης στην περιοχή όπου θεωρείτο ότι βρισκόταν η αγορά. Τη μορφή που διασώζει σήμερα ίσως την πήρε χάρη σε επισκευές αρχαίου κτιρίου που έγιναν κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Η ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

Στον αρχαιολογική χώρο της ακρόπολης σώζονται ίχνη μιας μεγάλης εκκλησίας στον τύπο της βασιλικής. Είναι ευδιάκριτες οι θεμελιώσεις και κάποιες λιθοδομές στο ιερό με τη βάση της αγίας τράπεζας. Η οικοδόμησή του ανάγεται στον 7ο μ.Χ. αι. και πιθανότατα ταυτίζεται με τον μητροπολιτικό ναό της βυζαντινής Λακεδαιμονίας.

Το Μενελάιον

Πιο ανατολικά από τον λόφο του Προφήτη Ηλία, μετά τον οικισμό Αφυσσού, θα βρείτε ένα από τα σπουδαιότερα ιερά της Σπάρτης: το Μενελάιον. Ιδρύθηκε κοντά σε σημαντική μυκηναϊκή θέση, και στα αρχαία χρόνια η περιοχή ονομαζόταν Θεράπνη. Είναι ένα μεγάλο κτίσμα σε σχήμα πυραμίδας, όπου τον 8ο αι. π.Χ. ξεκίνησε η λατρεία του Μενέλαου, μυθικού βασιλιά της Σπάρτης και συζύγου της Ωραίας Ελένης για χάρη της οποίας ξεκίνησε ο πόλεμος της Τροίας. Η λατρεία συνεχίστηκε έως τους ελληνιστικούς χρόνους. Η οικοδόμηση του πρώτου ναού τοποθετείται στον 7ο αι. π.Χ., ενώ παρεμβάσεις έγιναν τον 5ο αι. π.Χ. συντελώντας στη δημιουργία ενός ιερού αντάξιου των μυθικών ηρώων της Σπάρτης. Από το σημείο όπου βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος θα απολαύσετε εξαιρετική θέα προς την κοιλάδα του Ευρώτα και τον Ταΰγετο. 

Άλλα μνημεία 

Κοντά στην ακρόπολη της Σπάρτης βρίσκεται το «κενοτάφιο του Λεωνίδα». Στα ανατολικά του υπάρχουν άλλα δύο αξιοπρόσεκτα μνημεία: ένας σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός που θεωρείται του 10ου αι. και κτίστηκε πάνω σε κατάλοιπα ρωμαϊκών χρόνων, και το υστερορωμαϊκό βαλανείο. Είναι του 3ου -4ου αι. και διαθέτει χώρους για θερμό και ψυχρό λουτρό, καθώς και ψηφιδωτό δάπεδο.

Στην ανατολική άκρη της πόλης, κοντά στις όχθες του ποταμού Ευρώτα βρίσκεται το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, του 9ου αι. π.Χ. Αποτελούσε θρησκευτικό κέντρο της σπαρτιάτικης αγωγής των νέων. Εκεί λατρευόταν αρχικά η μυκηναϊκή θεότητα Ορθία, η οποία στους ιστορικούς χρόνους ταυτίστηκε με την Άρτεμη. 

Πέντε χιλιόμετρα νότια της πόλης, στον λόφο της Αγίας Κυριακής Αμυκλών, βρίσκεται το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα. Εξελίχθηκε στον σημαντικότερο χώρο λατρείας για τους αρχαίους Σπαρτιάτες και διατήρησε την αίγλη του στη διάρκεια της ρωμαιοκρατίας. Στον χώρο υπάρχουν τμήματα των αναλημματικών τοίχων του περιβόλου και ένας εν μέρει αναστηλωμένος κυκλικός βωμός. Στο ιερό υπήρχε ο περίφημος «θρόνος του Απολλωνα», ένα τεραστίων διαστάσεων έργο του Βαθυκλη, στο κέντρο του οποίου υψωνόταν το άγαλμα του θεού. 

(*Επιλογή κειμένων από την έκδοση στου Δήμου Σπάρτης «Σπάρτη, πέρα από τον μύθο»).

Τοποθεσία

Βρείτε τον προορισμό στον παρακάτω διαδραστικό χάρτη.