Η Καστροπολιτεία του Μυστρά

Κτισμένος στους πρόποδες του Ταϋγέτου, γνωστός σε όλο τον κόσμο και Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1989, ο Μυστράς ακτινοβολεί το μεγαλείο του παρελθόντος του. Η καστροπολιτεία και τα εξαιρετικά διατηρημένα οικιστικά σύνολα που έχουν απομείνει είναι μάρτυρες του λαμπρού παρελθόντος μιας από τις σημαντικότερες υστεροβυζαντινές πόλεις. Εδώ έζησε, μεγαλούργησε και έλαβε το χρίσμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Δραγάσης Παλαιολόγος. Στη συνέχεια έφυγε για την Πόλη και έπεσε μαχόμενος κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Οθωμανών. Με τον Κωνσταντίνο συνδέθηκαν οι θρύλοι για τον «Μαρμαρωμένο Βασιλιά».

Φωτογραφίες

+ 11

Κτισμένος στους πρόποδες του Ταϋγέτου, γνωστός σε όλο τον κόσμο και Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1989, ο Μυστράς φωτίζει ακόμη με το μεγαλείο του παρελθόντος του την περιοχή της Σπάρτης. Η καστροπολιτεία και τα εξαιρετικά διατηρημένα οικιστικά σύνολα που έχουν απομείνει είναι μάρτυρες του λαμπρού παρελθόντος μιας από τις σημαντικότερες υστεροβυζαντινές πόλεις.

Εδώ έζησε, μεγαλούργησε και έλαβε το χρίσμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Δραγάσης Παλαιολόγος. Στη συνέχεια έφυγε για την Πόλη και έπεσε μαχόμενος στα τείχη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Οθωμανών. Με  τον Κωνσταντίνο συνδέθηκαν οι θρύλοι για τον «Μαρμαρωμένο Βασιλιά». 

Η ιστορία του Μυστρά είναι μια από τις πιο συναρπαστικές του Βυζαντίου. Ξεκίνησε το 1249 για να τελειώσει το 1460, τότε που παραδόθηκε αμαχητί στους Οθωμανούς από τον τελευταίο Δεσπότη, Δημήτριο Παλαιολόγο. Το ίδιο το κάστρο, πάντως, δεν έπεσε ποτέ. 
Οι Παλαιολόγοι έχουν συνδεθεί με την περίοδο της αναγέννησης στη Βυζαντινή φιλοσοφία και τέχνη η οποία εκφράστηκε στην αγιογραφία και τη ναοδομία του Μυστρά. 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 
Το αρχικό ισχυρό τείχος με το κάστρο θα κτιστεί στον απομονωμένο λόφο του Μυζηθρά το 1249 από τον Φράγκο πρίγκηπα Γουλιέλμο Β’ Βιλλεαρδουίνο, στην οικογένεια του οποίου παραχωρήθηκε η Πελοπόννησος μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ’ Σταυροφορίας (1204). Ο λόφος αποτελεί ιδανικό σημείο για τον έλεγχο της κοιλάδας του Ευρώτα, όπου δρουν και οι ανυπότακτοι Μηλιγγοί, σλαβικό φύλο της περιοχής. Στη μάχη της Πελαγονίας το 1259 ο πρίγκιπας θα πιαστεί αιχμάλωτος από τους Βυζαντινούς και ο  αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’ θα απαιτήσει τα κάστρα του Μυστρά, της Μονεμβασίας, της Μάνης και του Γερακίου για να τον απελευθερώσει. Το αίτημα τελικά θα ικανοποιηθεί το 1262 και έτσι θα συγκροτηθεί ο πυρήνας του κατοπινού Δεσποτάτου. Οι βυζαντινές κτήσεις γρήγορα θα αναπτυχθούν. Και οι διαρκείς πόλεμοι των Βυζαντινών εναντίον των Φράγκων θα ξεκινήσουν. 

Το 1289 η έδρα του διοικητή των βυζαντινών κτήσεων στην Πελοπόννησο θα μεταφερθεί από τη Μονεμβασία στον Μυστρά, ο οποίος το 1349 θα γίνει πρωτεύουσα του ημιαυτόνομου Δεσποτάτου του Μορέως. Πρώτος Δεσπότης θα είναι ο Μανουήλ Καντακουζηνός (1349-1380), γιος του αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄. 

Από το 1382 έως το 1460 το Δεσποτάτο θα διοικήσει η οικογένεια των Παλαιολόγων. Στη διάρκεια αυτών των ετών θα διατηρήσουν πολύ στενές σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, οι αυτοκράτορες θα υποστηρίξουν τα βυζαντινά συμφέροντα στην περιοχή, αλλά οι Παλαιολόγοι θα χαράξουν και τη δική τους πολιτική. Στα χρόνια των Παλαιολόγων το Δεσποτάτο θα ακμάσει. Θα γίνουν κυρίαρχοι στην Πελοπόννησο εφαρμόζοντας επεκτατική πολιτική. 

Ανάμεσα στους Δεσπότες Παλαιολόγους θα ξεχωρίσει ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ που σηματοδότησε και την τελευταία προσπάθεια του ελληνισμού να αντισταθεί στην επερχόμενη Οθωμανική επέλαση. Πέρα από τις ικανότητές του στην διοίκηση, τη διπλωματία, τη στρατηγική, θα συνδέσει το όνομά του με την λεγόμενη Παλαιολόγεια Αναγέννηση, η λαμπερή φλόγα της οποίας μεταλαμπαδεύτηκε από την Κωνσταντινούπολη και στον Μυστρά. Σημαντικές προσωπικότητες που θα έρθουν εδώ, θα παίξουν τον ρόλο τους στην ανανέωση των ελληνικών σπουδών, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των επιστημών, της φιλοσοφίας και της τέχνης λίγο πριν από την πτώση της Αυτοκρατορίας.

Ο Κωνσταντίνος θα στεφθεί αυτοκράτορας του Βυζαντίου και θα σκοτωθεί το 1453 μαχόμενος κατά την πολιορκία και Άλωση της Κωνσταντινούπολη από τους Οθωμανούς. 

Με την αναχώρησή του θα τελειώσει η χρυσή εποχή του Δεσποτάτου. Οι αδερφοί του που τον διαδέχθηκαν το 1449 με τις μεταξύ τους διαμάχες προκάλεσαν χάος και ακυβερνησία από την οποία οι μόνοι που ωφελήθηκαν ήταν οι Οθωμανοί. Το 1458 ο Μωάμεθ Β’ θα καταλάβει τη ΒΑ Πελοπόννησο και θα προελάσει κατευθείαν προς τον Μυστρά. Στις 30 Μαΐου 1460 ο Δημήτριος θα παραδώσει τελικά τον Μυστρά στον στρατηγό Μαχμούτ Πασά. Η βυζαντινή περίοδος της ιστορίας του θα τελειώσει. Λίγο αργότερα θα συμβεί το ίδιο και με τα υπόλοιπα κάστρα της Πελοποννήσου.  

Έως το 1540 ο Μυστράς θα γίνει πρωτεύουσα του οθωμανικού σαντζακίου της Πελοποννήσου και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα παραγωγής και εμπορίας μεταξιού στην Ανατολική Μεσόγειο. Μεταξύ 1687-1715 θα μεσολαβήσει η Ενετοκρατία. Η παρακμή θα ξεκινήσει το 1770 καθώς ο Μυστράς θα καταστραφεί από Τουρκαλβανούς στη διάρκεια των Ορλωφικών. 

Στη σύγχρονη εποχή, ο Μυστράς θα ζήσει την ερήμωση: To 1834 θα ξεκινήσει η μετακίνηση των κατοίκων προς την πόλη της Σπάρτης, που έχει μόλις ιδρυθεί. Το 1953 θα φύγουν και οι τελευταίοι, καθώς ο χώρος θα απαλλοτριωθεί από το Ελληνικό κράτος. 
Το 1921 με βασιλικό διάταγμα θα κηρυχθεί ως προέχον βυζαντινό μνημείο.

ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ 
Ανάμεσα στις πολλές του διακρίσεις, ο Μυστράς κατέχει και αυτήν του εξαιρετικά διατηρημένου βυζαντινού οικιστικού συνόλου. Έτσι, δίνει στους ειδικούς τη δυνατότητα να μελετήσουν την αρχιτεκτονική και την τέχνη της εποχής. Πολύ σημαντική είναι η ναοδομία, καθώς διασώζονται σπουδαία εκκλησιαστικά κτίσματα. 

Στο ψηλότερο σημείο του λόφου του Μυστρά βρίσκεται το κάστρο που χαρίζει πανοραμική θέα. Η οχυρωμένη πόλη είναι κτισμένη στις πλαγιές. Την αποτελούσαν η Άνω Χώρα, η Κάτω Χώρα και η Έξω Χώρα με τις μονές, τις εκκλησίες και τα παρεκκλήσια, τις οικίες, τα παλάτια. 

Η ακρόπολη και το κάστρο. Το αρχικό κάστρο του Βιλλεαρδουίνου υπέστη μετατροπές από τους Βυζαντινούς, τους Φράγκους και τους Οθωμανούς. Είχε διπλή γραμμή άμυνας με δύο οχυρωματικούς περιβόλους ενισχυμένους με πύργους.

Τα Παλάτια. Το συγκρότημα αυτό ήταν η έδρα και κατοικία του Δεσπότη και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 15ου αι. Ξεχωρίζουν οι πτέρυγες των Καντακουζηνών και των Παλαιολόγων. Στον δεύτερο όροφο της πτέρυγας των Παλαιολόγων βρίσκεται η αίθουσα του θρόνου, το λεγόμενο «χρυσοτρίκλινον». 

Οι οικίες γύρω από τα Παλάτια. Θεωρείται πως τις κατοικούσαν τα μέλη της αριστοκρατίας και πολλές διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Μνημειώδη είναι τα αρχοντικά του Λάσκαρη και του Φραγκόπουλου (15ος αι.) στην Κάτω Χώρα. Επίσης, το Παλατάκι, στην Άνω Χώρα.

Οι εκκλησίες. Όλες ήταν καθολικά μοναστηριών -σήμερα ωστόσο μόνο η Παντάνασσα λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι. Οι περισσότερες ανήκουν στον  λεγόμενο μικτό αρχιτεκτονικό τύπο, δηλαδή συνδυασμό βασιλικής στο ισόγειο και σταυροειδούς εγγεγραμμένου με πέντε τρούλους στο υπερώο. Αυτός ο τύπος είναι πρωτότυπος και χαρακτηριστικός του Μυστρά. Οι ναοί έχουν εξαιρετικό διάκοσμο της εποχής των Παλαιολόγων, τοιχογραφίες του 17ου 18ου αι. και γλυπτή διακόσμηση με επιρροές από τη Δύση. Στον λόφο υπάρχουν και 20 παρεκκλήσια. 

Μητρόπολη Αγίου Δημητρίου (γύρω στο 1270). Η παλαιότερη εκκλησία του Μυστρά ήταν  ο μητροπολιτικός ναός από τότε που κτίστηκε έως τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Κατά την παράδοση, το 1449 εδώ έγινε η στέψη του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.

Μονή Βροντοχίου: Περιλαμβάνει την Οδηγήτρια ή Αφεντικό και τους Αγίους Θεοδώρους Μυστρά. Η μονή βρίσκεται στην Κάτω Χώρα και ήταν το πιο αρχαίο και μεγάλο μοναστήρι της καστροπολιτείας. Ιδρύθηκε τον 13ο αι. και υπαγόταν κατευθείαν στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Της δόθηκαν προνόμια, ήταν πολύ πλούσια, είχε σημαντικές βιβλιοθήκες και έγινε επίκεντρο της πνευματικής ζωής του Μυστρά. Εδώ δίδαξε ο Πλήθων. Για την Παναγία Οδηγήτρια η πρώτη γραπτή μαρτυρία χρονολογείται μεταξύ 1311-1312. Αφεντικό την ονόμασαν στα τέλη του 19ου αι. Στο εσωτερικό διατηρούνται κάποιες τοιχογραφίες του πρώιμου 14ου αι. Στο βορειοδυτικό παρεκκλήσι του νάρθηκα βρίσκεται ο τάφος του Δεσπότη Θεοδώρου Α΄ Παλαιολόγου, ο οποίος πέθανε το 1407. Στην Τουρκοκρατία μετατράπηκε σε τζαμί.

Οι Άγιοι Θεόδωροι χρονολογούνται πριν από το 1296. Είναι οκταγωνικός ναός με 4 παρεκκλήσια. Διατηρούνται ενδιαφέροντα ίχνη τοιχογραφιών.
Οι παραστάσεις των Αγίων Θεοδώρων θεωρούνται του 13ου αι.  

Αγία Σοφία Μυστρά (συνοικία Παλατιών). Θεωρείται πως είναι το καθολικό της πατριαρχικής μονής του Ζωοδότη Χριστού, που ίδρυσε στα μέσα του 14ου αι. ο πρώτος Δεσπότης του Μυστρά, Μανουήλ Καντακουζηνός. 

Παντάνασσα (1428). Συνδυάζει τους ρυθμούς της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα και του πεντάτρουλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού. Είναι κτισμένη με πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Διατηρείται ο αρχικός ζωγραφικός διάκοσμος (του 1430 περίπου) στο υπερώο και στην οροφή. Το γυναικείο μοναστήρι είναι ανοιχτό και μπορείτε να το δείτε εσωτερικά. Οι καλόγριες θα σας κεράσουν γλυκά και αναψυκτικά. 

Ευαγγελίστρια (στη Μεσόχωρα). Είναι ναός σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Έχει κτιστό τέμπλο και ο διάκοσμός της θεωρείται του 15ου αι. 

Περίβλεπτος (μέσα 14ου αι.). Ήταν καθολικό μονής της Παναγίας και θεωρείται ότι κτίστηκε από τον Μανουήλ Καντακουζηνό. Η εικονογράφηση που διατηρείται στις επιφάνειες του κυρίως ναού είναι του γ΄ τέταρτου του 14ου αι., έργο τεσσάρων ζωγράφων. 

Άγιος Νικόλαος Μυστρά (17ος αι., συνοικία Παλατιών). Ο μοναδικός τέτοιου μεγέθους  ναός στον Μυστρά κτίστηκε μετά την παράδοσή του στους Τούρκους το 1460. Διατηρούνται λίγες τοιχογραφίες που ακολουθούν τις αρχές της ζωγραφικής στην περιοχή της Λακωνίας στη διάρκεια του 17ου αι.  

Διαβάστε για την Παλαιολόγεια Αναγέννηση.
**Πληροφορίες έχουμε αντλήσει και από τον επίσημο ιστότοπο του Υπουργείου Πολιτισμού www.odysseusculture.gr 

Ήξερες ότι

Η περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο μπορεί να γίνει είτε από την κύρια πύλη, είτε από την πάνω πύλη (του Φρουρίου). Ο χώρος είναι σηματοδοτημένος.

Στον χάρτη Google υπάρχει αναλυτική παρουσίαση όλου του αρχαιολογικού χώρου, με σήμανση και πληροφορίες σε κάθε μνημείο. Δείτε εδώ 

Ο Μυστράς απέχει 6 χλμ. από την Σπάρτη.

O τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΙΑ Kωνσταντίνος Παλαιολόγος

Ο θρύλος του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά» που θα ξυπνήσει για να απελευθερώσει την Πόλη από τους Τούρκους συνδέεται με τον Κωνσταντίνο Α’ Δραγάτση Παλαιολόγο, διοικητή του Δεσποτάτου του Μωρέως που στέφθηκε στον Μυστρά αυτοκράτορας του Βυζαντίου.

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Δραγάσης (ή Δραγάτσης) Παλαιολόγος, γιός του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου, γεννήθηκε το 1404. Ανέλαβε τη διοίκηση του Δεσποτάτου του Μωρέως εγκαταλείποντας τα Βυζαντινά φέουδα στη Μαύρη θάλασσα, και γρήγορα αναδείχθηκε ως ηγετική μορφή. Μαζί με τον αδερφό του Θωμά ανέκτησαν τις Φραγκοκρατούμενες περιοχές του Μοριά. Στη συνέχεια έβαλε στόχο να αποκαταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία, όχι μόνο στην περιοχή του, αλλά και σε άλλες περιοχές του Ελλαδικού χώρου, μαχόμενος εναντίον των Οθωμανών. Κατάφερε να εκπληρώσει μεγάλο μέρος των στόχων του και να φτάσει μέχρι τη Ρούμελη και τη Θεσσαλία (αν και αυτές τις περιοχές ανακατέλαβαν τελικά οι Οθωμανοί). Στέφθηκε  στον Μυστρά αυτοκράτορας του Βυζαντίου, στις 6 Ιανουαρίου του 1449, και έφυγε για την Κωνσταντινούπολη με καταλανικά πλοία. Έπεσε μαχόμενος στα τείχη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και της μετέπειτα Άλωσής της, το 1453.

Με τη μορφή του έχουν συνδεθεί οι θρύλοι της λαϊκής παράδοσης για τον «Μαρμαρωμένο Βασιλιά» που «όταν ξυπνήσει θα απελευθερώσει την Κωνσταντινούπολη από τους Τούρκους».

Η «Παλαιολόγεια αναγέννηση» στον Μυστρά. Το όνομα των Παλαιολόγων -αυτοκρατόρων και «Δεσποτών»-, συνδέθηκε με μια λαμπρή περίοδο αναγέννησης της βυζαντινής τέχνης και της φιλοσοφίας, με παράλληλη στροφή προς την κλασική αρχαιότητα. Ξεκίνησε το 1261, όταν την Κωνσταντινούπολη ανακατέλαβε ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος. Η αντίφαση ήταν πρωτοφανής: Από τη μια πλευρά υπήρχε η έσχατη διοικητική και οικονομική παρακμή της αυτοκρατορίας, οι εμφύλιοι πόλεμοι, η κοινωνική αθλιότητα. Και από την άλλη η αναγέννηση, μια αναβίωση του βυζαντινού πολιτισμού μέσω σημαντικών διανοούμενων και στοχαστών, οι οποίοι πρέσβευαν τη στροφή προς την κλασική αρχαιότητα. Επηρέασε όλους τους τομείς -την τέχνη, τα γράμματα, τις επιστήμες. Προηγήθηκε της αναγέννησης στη Δυτική Ευρώπη και συνετέλεσε σ΄ αυτήν.  

Ο Μυστράς, όπως και η Κωνσταντινούπολη, βρέθηκε στο επίκεντρο του μοναδικού αυτού φαινομένου. Από την αυλή των  Δεσποτών Παλαιολόγων -και κυρίως του Κωνσταντίνου ΙΑ’-, θεωρείται πως ξεκίνησε μια αφύπνιση της εθνικής συνείδησης, εξελίχθηκαν νέες ιδέες και οράματα, άνθισε η τέχνη -ιδιαίτερα η αγιογραφία- και η αρχιτεκτονική.

Λόγιοι, καλλιτέχνες, ιστορικοί, επιστήμονες πήγαν εκεί για να ζήσουν, να συγγράψουν, να διδάξουν, να μελετήσουν, και να διασώσουν την αρχαία γραμματεία. Μεταξύ αυτών ήταν ο φιλόσοφος Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός, o οποίος πέθανε στον Μυστρά το 1952, ο καρδινάλιος Βησσαρίων, ο Ιωάννης Ευγενικός, ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, ο Ι. Καντακοζηνός. 

Ο Πλήθων θεωρείται σημαντική πνευματική μορφή. Ήρθε στον Μυστρά το 1414 (ή μεταξύ 1405-1407) από τον Κωνσταντινούπολη, όχι μόνο με τον ρόλο του δασκάλου και λόγιου, αλλά και ως ενεργός πολιτικός και αξιωματούχος στην υπηρεσία του Δεσπότη. Ήταν θαυμαστής του Πλάτωνα και της αρχαίας Ελλάδας.

Η Παλαιολόγεια αναγέννηση, το πολιτιστικό «κύκνειο άσμα» της αυτοκρατορίας έσβησε με την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Αντίθετα, στην Ιταλία η αναγέννηση του 14ο αι. ήταν μόνο η αρχή της πολιτιστικής ανόδου που επεκτάθηκε στην Ευρώπη.

Τοποθεσία

Βρείτε τον προορισμό στον παρακάτω διαδραστικό χάρτη.