Η Τσακωνιά και η σπάνια τσακώνικη διάλεκτος

Ακόμα και σήμερα ηχούν λέξεις και φράσεις μιας πανάρχαιας ελληνικής γλώσσας η οποία επί αιώνες εξέφρασε τις χαρές, τις λύπες, και τις ανάγκες της σκληρής ζωής των Τσακώνων.

Φωτογραφίες

+ 1

«Υπερηφανεύομαι δε, ότι δια του έργου τούτου διασώζω ακριβή γνώσιν αρχαιοπρεπούς ελληνικής διαλέκτου, ήτις από δεκαετηρίδων υφίσταται διηνεκή την επίδρασιν της νεοελληνικής και μετ’ ολίγας γενεάς θα έχη απολέσει όλα σχεδόν τα τεκμήρια της λακωνικής καταγωγής της». 

Με αυτά τα προφητικά λόγια το 1923 ο Βαυαρός φιλόλογος, γλωσσολόγος, νεοελληνιστής Μichael Deffner, προλόγιζε το «Λεξικό της Τσακωνικής Διαλέκτου», επιστέγασμα των μελετών μιας πεντηκονταετίας στην Τσακωνιά. 

Ακόμα και σήμερα ηχούν λέξεις και φράσεις μιας πανάρχαιας ελληνικής γλώσσας η οποία επί αιώνες εξέφρασε τις χαρές, τις λύπες, και τις ανάγκες της σκληρής ζωής των Τσακώνων. Τα τείχη που υψώνει προστατευτικά ο ορεινός όγκος του Πάρνωνα διατήρησαν μέχρι τα τέλη του 19ου αι. σχεδόν ανέπαφο τον γλωσσικό θησαυρό μιας ολιγάριθμης κοινότητας Ελλήνων των οποίων οι ρίζες χάνονται στα βάθη των πρώτων ιστορικών χρόνων. 

Οι Τσάκωνες συνεχίζουν να κατοικούν σ’ έναν τόπο με συνεχή ανθρώπινη παρουσία, όπως μαρτυρούν τα διάσπαρτα μνημεία του μακρινού παρελθόντος στον χώρο.

Η περίοδος της Δεύτερης Τουρκοκρατίας (1770-1821) υπήρξε για την Τσακωνιά ιδιαίτερα σημαντική. Ο Πραστός, η παλιά πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, και το Λεωνίδιο μετά την Επανάσταση, αναδείχθηκαν ανάμεσα στα πρωτοπόρα κέντρα του ελληνικού εφοπλισμού στο δυτικό Αιγαίο πέλαγος. Έβαλαν βάσεις για τη δημιουργία της μεγαλύτερης ποντοπόρας εμπορικής ναυτιλίας του κόσμου από τον 19ο αι. μέχρι σήμερα.

Ανοίχτηκαν στη θάλασσα και στο εμπόριο στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, με την γλώσσα των προγόνων τους να αποτελεί πάντα το κέντρο βάρους της εθνοπολιτιστικής τους ταυτότητας. 

Η τσακώνικη διάλεκτος -και σ’ αυτό σήμερα ομονοεί η επιστήμη της γλωσσολογίας- αποτελεί επιβίωση της αρχαίας λακωνικής διαλέκτου, η οποία για διαφόρους λόγους επηρεάστηκε ελάχιστα από την «κοινή ελληνική». 

Η Τσακωνιά περιλαμβάνει το ΝΑ τμήμα της Κυνουρίας που εκτείνεται από τις ανατολικές υπώρειες του Πάρνωνα μέχρι τις ακτές του Αργολικού κόλπου. Συγκεκριμένα, τα όριά της καθορίζονται από τον παραλιακό οικισμό που ανήκει στο κεφαλοχώρι του Αγίου Ανδρέα στα ΒΑ και την πόλη του Λεωνιδίου στα νότια. 

Η ενδοχώρα της στα δυτικά έχει όριο το χωριό Καστάνιτσα (στα τσακώνικα Γαστένιτσα). Μαζί με τους οικισμούς Τυρό, Σαπουνακέϊκα, Βασκίνα, Πέρα Μέλανα, Πραγματευτή, Λιβάδι, Σαμπατική, Φούσκα, Πραστό και Σίταινα, αποτελούν τα χωριά όπου η τσακώνικη διάλεκτος μιλιόταν για αιώνες. 

Πρόκειται για μια γεωγραφική περιοχή 30-40 χλμ. μήκους και 20-25 χλμ. πλάτους στην οποία περιλαμβάνονται το οροπέδιο του Πραστού και Παλαιοχωρίου και η πεδιάδα του Λεωνιδίου (στα τσακώνικα Αγιελίδι). Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν και δυο οικισμοί, το Κορακοβούνι βόρεια του Αγίου Ανδρέα και ο Άγιος Βασίλειος ψηλότερα από τον Πραματευτή στις πλαγιές του Πάρνωνα, όπου δεν συναντάμε τα τσακώνικα.

Κείμενο: Αντώνιος Γ. Δικαίος 

Το Τσακώνικο μνημόσυνο στη Βασκίνα
Κάθε χρόνο την τελευταία Κυριακή του Αυγούστου πολλοί άνθρωποι έρχονται στο κτηνοτροφικό χωριό της Βασκίνας, κοντά στο Λεωνίδιο, για το ετήσιο μνημόσυνο των εκλιπόντων Βασκινιωτών. Η ιδιαιτερότητά του είναι πως η λειτουργία και η επιμνημόσυνη δέηση ψάλλονται στην Τσακώνικη διάλεκτο, από Τσάκωνες ιερείς και ψάλτες. Στη συνέχεια προσφέρονται κόλλυβα, εδέσματα και ποτά. Το θρησκευτικό δρώμενο τελείται εκ περιτροπής στους ναούς της Παναγίας στην Άνω Βασκίνα και του Αγίου Γεωργίου στην Κάτω Βασκίνα. Το μνημόσυνο οργανώθηκε για πρώτη φορά το 1997.
Το θρησκευτικό αυτό δρώμενο έχει εγγραφεί από το 2018 στο Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO 2003) στην Ελλάδα.

Τοποθεσία

Βρείτε τον προορισμό στον παρακάτω διαδραστικό χάρτη.