Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες

Κατέχει σπουδαία θέση στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής και έχει εγγραφεί στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Ένα από τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του είναι ότι εξωτερικά έχει δωρικό ρυθμό, εσωτερικά επικρατεί ο ιωνικός, ενώ οι κίονες στολίζονται με κορινθιακού τύπου κιονόκρανα.

Φωτογραφίες

+ 2

Προστατευμένος από το 1987 μέσα σε ειδικό στέγαστρο, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα υψώνεται στα 1.131 μ., στη δυτική πλαγιά του όρους Κοτύλιο κοντά στην αρχαία Φιγάλεια. Από το σημείο όπου βρίσκεται η θέα είναι πανοραμική. Αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας, φημισμένο ανέκαθεν -μάλιστα, ο περιηγητής Παυσανίας τον χαρακτήρισε ως τον δεύτερο σε κάλλος και αρμονία ναό της Πελοποννήσου, μετά από εκείνον της Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα.

Πολλές είναι οι καινοτομίες που εφαρμόστηκαν στην εξωτερική και εσωτερική μορφή και διαρρύθμιση αυτού του ναού που κατέχει ξεχωριστή θέση στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η σημαντικότερη είναι ότι εξωτερικά έχει δωρικό ρυθμό, εσωτερικά επικρατεί ο ιωνικός, ενώ οι κίονες στολίζονται με κορινθιακού τύπου κιονόκρανα. 

Στην εποχή μας η παγκόσμια αναγνώριση ήρθε το 1986 που συμπεριλήφθηκε στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Η λατρεία του Απόλλωνα στην περιοχή των Βασσών ανάγεται στον 8ο αι., όπου λατρευόταν κάποιος πολεμικός θεός, αφού τα περισσότερα ευρήματα είναι όπλα. Η περιοχή πήρε το όνομα Βάσσες πιθανόν λόγω της μορφολογίας της με τις πολλές μικρές κοιλάδες (βάσσαι ή βήσσαι). Τον 7ο αι. π.Χ. οι Φιγαλείς αφιέρωσαν το ναό στον Απόλλωνα Επικούριο, γιατί θεώρησαν ότι με την αρωγή του πήραν το 659 π.Χ. την πόλη τους πίσω από τους Σπαρτιάτες. Το 429 π.Χ. η λατρεία συνεχίστηκε αφού πίστεψαν ότι ο θεός τους έσωσε από λοιμό. 

Κατά τους αρχαϊκούς χρόνους πιθανόν στην περιοχή υπήρχε λατρευτικό τέμενος, με έναν ή δύο ναούς του 600 και του 500 π.Χ. Αυτός των κλασικών χρόνων, που βλέπουμε σήμερα, κατά τον Παυσανία ήταν έργο του Ικτίνου. Κτίστηκε γύρω στο 420-400 π.Χ. και ο αρχιτέκτονας κατάφερε να συνδυάσει πολλά αρχαϊκά χαρακτηριστικά, τα οποία επέβαλλε η συντηρητική θρησκευτική παράδοση των Αρκάδων, με τα νέα γνωρίσματα της κλασικής εποχής. 

Δεν έχει τον συνηθισμένο προσανατολισμό από ανατολή προς δύση, αλλά από βορρά προς νότο. Κατασκευάστηκε κυρίως από τοπικό ασβεστόλιθο, ενώ ορισμένα μέρη της οροφής, τα κιονόκρανα του σηκού και ο γλυπτός διάκοσμος είναι από μάρμαρο. 

Ο ναός αυτός είναι ο μόνος που συνδυάζει στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας. Είναι δωρικός, περίπτερος, δίστυλος με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο. Έχει 6 κίονες στις στενές και 15 στις μακρές πλευρές. Έτσι, η μορφή του είναι πιο επιμήκης, όπως στους αρχαϊκούς ναούς. Στο εσωτερικό του σηκού, κατά μήκος των μακρών πλευρών, υπάρχουν από πέντε ιωνικοί ημικίονες. Ανάμεσα σ’ αυτούς, ο ένας κίονας έφερε το αρχαιότερο γνωστό ως σήμερα στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική, κορινθιακό κιονόκρανο. Στο άδυτο, που βρισκόταν πίσω από τον κίονα αυτόν, πιθανότατα φυλασσόταν το λατρευτικό άγαλμα του θεού. Η στέγη του ναού ήταν δίρριχτη και η κεράμωση μαρμάρινη, κορινθιακού τύπου.

Το ναό περιέτρεχε εξωτερικά δωρική ζωφόρος με ακόσμητες μετόπες και τρίγλυφα. 

Τον ναό κοσμούσε μια εξαιρετικής τέχνης μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος με μήκος 31 μ. και 23 μαρμάρινες πλάκες εξαιρετικής γλυπτικής τέχνης. Στις 12 απεικονίζεται η Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες 11 η Κενταυρομαχία. Γλύπτης της ζωφόρου ίσως ήταν ο Παιώνιος, που φιλοτέχνησε στην Ολυμπία το περίφημο άγαλμα της Νίκης.

Ανασκαφές της περιόδου 1902-1903 στον αρχαιολογικό χώρο αποκάλυψαν δύο ακόμη μικρούς ναούς αφιερωμένους στην Άρτεμη και στην Αφροδίτη. Φαίνεται ότι βρίσκονταν σε χρήση σε όλη τη διάρκεια των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, αλλά εγκαταλείφθηκαν οριστικά στα τέλη του 3ου αι. π.Χ.

Κείμενα από το odysseus.culture και το arxaiologikoktimatologio.gov.gr

Η αρπαγή της ζωφόρου
Καθώς βρισκόταν σε απομονωμένο σημείο με δύσκολη πρόσβαση, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα έμεινε εγκαταλελειμμένος. Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές έγιναν το 1812 από ομάδα αρχαιόφιλων επιστημόνων. Τότε ήλθαν στο φως οι 23 πλάκες της ζωφόρου. Δυστυχώς, μεταφέρθηκαν μαζί με άλλα τμήματα γλυπτών στα παράλια του Ιονίου και από εκεί στη Ζάκυνθο. Το 1815 κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο, όταν η ζωφόρος αγοράσθηκε σε δημοπρασία. Η αρπαγή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις - μάλιστα ο Άγγλος διανοούμενος Chr. Miller τη χαρακτήρισε ως πράξη βανδαλισμού, αντίστοιχη αυτής του λόρδου Elgin.
Ελάχιστη παρηγοριά είναι πως το 1963 το Βρετανικό Μουσείο πρόσφερε στην Ελλάδα δυο σετ με 23 γύψινα εκμαγεία από τις πλάκες της ζωφόρου. Το ένα θα το δείτε στη Δημόσια Βιβλιοθήκη του χωριού της Ανδρίτσαινας, που είναι πολύ κοντά στον Επικούριο Απόλλωνα. Το άλλο βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών. 
Μια εκδοχή που υπάρχει είναι πως ο ναός βρέθηκε χάρη σε μια αλεπού! Πετάχτηκε μέσα από τα χαλάσματα στη διάρκεια της πρώτης μεγάλης ανασκαφής και στο κενό που δημιουργήθηκε φάνηκε μια αρχαία μετόπη. Συνεχίζοντας το σκάψιμο τις επόμενες εβδομάδες βρέθηκαν οι μαρμάρινες πλάκες της ζωφόρου. 

Ήξερες ότι

Δείτε ένα σπάνιο βίντεο του ναού, πριν καλυφθεί με το στέγαστρο. Γυρίστηκε από τον σκηνοθέτη Jean-Daniel Pollet  το 1964, και το 1965 βραβεύτηκε στη Μπιενάλε του Παρισιού.

Στον αρχαιολογικό χώρο το καλοκαίρι μπορείτε να παρακολουθήσετε ενδιαφέρουσες πολιτιστικές εκδηλώσεις. 

Τηλ. 26260 22275.

Τοποθεσία

Βρείτε τον προορισμό στον παρακάτω διαδραστικό χάρτη.